«Η Δικαιοσύνη και το Δίκαιο από τον Μύθο έως τον Πλάτωνα».

«Η Δικαιοσύνη και το Δίκαιο

από τον Μύθο έως τον Πλάτωνα».

Ομιλήτρια:

Δρ. Ε. Μητροπέτρου

Αρχαιολόγος Υπ. Πολιτισμού

Παρασκευή, 24 Οκτωβρίου 2025, 7:00-9:00 μ.μ.

Εταιρεία Φίλων του Λαού

(Αίθουσα 'Μεγάλων Ευεργετών-Ευεργετών'),

Ευριπίδου 12 (1 ος όροφος), Αθήνα.

Περίληψη ομιλίας

Οι Έλληνες από τα πανάρχαια χρόνια είχαν προσπαθήσει να καθιερώσουν κανόνες

Δικαίου. Η λέξη «δίκαιον» είναι παράγωγο της λέξης «δίκη». Η λέξη «δίκη» έχει

ετυμολογική συγγένεια με το ρήμα «δείκνυμι» ή «δεικνύω» (το οποίο στα ιωνικά

είναι «δέκνυμι» και στα κρητικά «δίκνυτι». «Δίκη» αρχικά σημαίνει «δείξιμο»,

δηλαδή την διαδικασία, κατά την οποία κάποιος δείχνει το σωστό και το λάθος, το

νόμιμο και το παράνομο. Συγγενική λέξη της «δίκης» είναι και το λατινικό ρήμα

"dico", που σημαίνει «λέγω» με την σημασία του «υπαγορεύω». Ασφαλώς όπως και

σε άλλους τομείς του επιστητού έτσι και στον χώρο του δικαίου προηγήθηκε η

μυθική περίοδος, κατά την οποία είχαν προσωποποιηθεί και είχαν θεοποιηθεί οι

θεσμοί. Τέτοιοι προσωποποιημένοι και θεοποιημένοι θεσμοί ήταν: η Αίσα, η Θέμις, η

Νέμεσις, η Δίκη, οι Ερινύες, η Ύβρις και η Άτη. Μερικά από αυτά τα ονόματα

επισημαίνονται και στις μυκηναϊκές πινακίδες, π.χ. "te-mi" (Θέμις), "e-rinu" "e-ri-

nu-we" (Ερινύς και Ερινύες). Στα πρώτα γραπτά κείμενα της Ελληνικής Γλώσσας,

δηλαδή στις Μυκηναϊκές Πινακίδες επισημαίνονται έννοιες Δικαίου, που έχουν

σχέση κυρίως με θέματα γαιοκατοχής, όπως: «τέμενος» (κτήμα που ανήκει σε

επίσημο πρόσωπο και κυρίως σε θεό ή βασιλιά), «ετώνιον» (προνομιούχος μορφή

γαιοκατοχής), «κτίται» (κάτοχοι γης με πλήρες δικαίωμα κυριότητας), «μοιρόπας»

(μεριδούχος, κάτοχος μερίδας γης). Ο Όμηρος στα έπη του επικεντρώνεται σε θέματα

διευθετήσεως διαφορών, όπως αυτά που αναφέρονται στην περιγραφή της ασπίδας

του Αχιλλέα (Ιλιάς, Σ 497- 508), στην διαμάχη μεταξύ Οδυσσέα και Αίαντα για την

απόκτηση των όπλων του νεκρού Αχιλλέα (Οδύσσεια, λ 543-551) και στην διαμάχη

του Μενέλαου με τον Αντίλοχο για το ποιος από τους δύο προηγήθηκε στον

τερματισμό της αρματοδρομίας προς τιμήν του νεκρού Πατρόκλου (Ιλιάς, Ψ 571-

610). Ο Ησίοδος στο έργο του περιγράφει δικαστικές διαδικασίες (Θεογονία, 84-90).

Στην παρούσα ομιλία ερευνώνται οι πρώτοι γραπτοί νόμοι, που είναι χαραγμένοι στις

νομικές επιγραφές της πόλης Δρήρου στην Κρήτη τον 7ο αιώνα π. Χ. Επίσης,

αναλύεται η καθοριστικής σημασίας Μεγάλη Επιγραφή με κανόνες Δικαίου στην

πόλη Γόρτυνα της Κρήτης, η οποία επηρέασε την νομοθεσία πολλών πόλεων, τα

μεταγενέστερα χρόνια. Παράλληλα, έχουμε τους κανόνες Δικαίου, που θέσπισαν οι

πρώτοι Έλληνες Νομοθέτες, όπως είναι: ο Λυκούργος της Σπάρτης (8ος αιώνας π.

Χ.), ο Ζάλευκος από 12 τους Επιζεφυρίους Λοκρούς της Μεγάλης Ελλάδος (7ος

αιώνας), ο Χαρώνδας από την Κατάνη της Σικελίας (περί το 650 π. Χ.), ο Δράκων ο

Αθηναίος (τέλος 7ου αιώνα) και ο Σόλων ο Αθηναίος (639 – 559 π. Χ.). Σε

μεταγενέστερα χρόνια και κυρίως τον 5ο αιώνα π. Χ. εμφανίζονται οι Σοφιστές, που

διδάσκουν την σχετικότητα των εννοιών και των ιδεών και ασχολούνται κυρίως με το

αντιθετικό ζεύγος Νόμου και Φύσεως. Πολλοί από αυτούς και μεταξύ αυτών ο

Θρασύμαχος, υποστηρίζουν ότι Δίκαιο είναι το συμφέρον του ισχυροτέρου (Πλάτων,

Πολιτεία, 338, c 1-2). Ο Θουκυδίδης ερευνά την ισορροπία δυνάμεων μεταξύ των

κρατών ως προϋπόθεση της εφαρμογής του διεθνούς Δικαίου. Χαρακτηριστικό

παράδειγμα είναι ο περίφημος διάλογος Αθηναίων και Μηλίων (Ιστορίαι, Ε 87 –

111). Τέλος ο Πλάτων στα έργα του «Γοργίας» και «Πολιτεία» ασχολείται με την

αντίκρουση των επιχειρημάτων των Σοφιστών Καλλικλή και Θρασύμαχου

αντιστοίχως, οι οποίοι ισχυρίζονται, ότι στα θέματα Δικαίου υπερισχύει και πρέπει να

υπερισχύει ο ισχυρότερος. Ο ίδιος συγγραφέας στον διάλογο «Νόμοι», που είναι το

μεγαλύτερο σε μέγεθος έργο του, συγκεκριμενοποιεί τους θεμελιώδεις νόμους, που

πρέπει να έχει μία πόλη, εάν βεβαίως αποβλέπει στην ευδαιμονία των πολιτών της.

Σύντομο Βιογραφικό της Ομιλήτριας:

Δρ. ΕΛΕΝΑ Π. ΜΗΤΡΟΠΕΤΡΟΥ

Η Έλενα Π. Μητροπέτρου είναι Αρχαιολόγος και Διδάκτωρ Γεωμυθολογίας. Από το

2008 εργάζεται ως Αρχαιολόγοςστο Υπουργείο Πολιτισμού. Έχει συμμετάσχει σε

πολλές συστηματικές ανασκαφές στην Ελλάδα και το Εξωτερικό. Έχει δημοσιεύσει

πολλές ανακοινώσεις και άρθρα σε επιστημονικά περιοδικά και πρακτικά συνεδρίων.

Συμμετέχει στην επιστημονική ομάδα του Καθηγητή Γεωφυσικής κυρίου Σταύρου

Παπαμαρινόπουλου, η οποία χρονολόγησε αστρονομικά τον Τρωικό πόλεμο και την

επιστροφή του Οδυσσέα. Οι εργασίες αυτές ανακοινώθηκαν επισήμως σε Δημόσια

Συνεδρίαση της Ολομέλειας της Ακαδημίας Αθηνών.

Έχει συγγράψει τα εξής έργα:

«Οι Απαρχές της Ελληνικής Γεωμυθολογίας Α΄τόμος»

«Οι Απαρχές της Ελληνικής Γεωμυθολογίας Β΄τόμος»

«Η Γεωμυθολογία της Ελευσίνας»

«Η Εξέλιξη του Δικαίου από τις Μυκηναϊκές πινακίδες και τον Όμηρο έως τον

Πλάτωνα»